Μπούλκες: Η «Έβδομη Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία» ήταν Ελληνική

Ένα εγκαταλελειμμένο χωριό στη Γιουγκοσλαβία έγινε τόπος προορισμού για Έλληνες πρόσφυγες όπου είχαν δικό τους νόμισμα αλλά και Συμβούλιο. Στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τον Μάιο του 1945, ένα εγκαταλελειμμένο χωριό στη Βοϊβοντίνα κοντά στο Νόβι Σαντ κατοικήθηκε από ασυνήθιστους πρόσφυγες. Ήταν κομμουνιστές από την Ελλάδα.

Στο χωριό Μπούλκες, όπου ζούσαν οι Γερμανοί μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Έλληνες είχαν συνέλευση, αστυνομία, ενιαίο νόμισμα, εφημερίδες, θέατρο και άλλα ιδρύματα, γι' αυτό κάποιοι το ονόμασαν «έβδομη γιουγκοσλαβική δημοκρατία», γράφει το BBC στα Σερβικά.

«Αυτό το χωριό έγινε ένα είδος αυτόνομης επικράτειας επειδή οι γιουγκοσλαβικές αρχές άφησαν την οργάνωση της ζωής στο χωριό στα μέλη του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος», δήλωσε στο BBC στα σερβικά ο ιστορικός και καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή, Μίλαν Ρίστοβιτς.
Τα 4.000 μέλη από τον ΕΛΑΣ

Περίπου 4.000 μέλη του αριστερού Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), της ένοπλης πτέρυγας του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), βρήκαν το τελευταίο τους καταφύγιο από τον αγώνα στο Μπούλκες.

Ανάμεσά τους ήταν ο Φίλων Κοσμίδης, 36χρονος παρτιζάνος από τη Θεσσαλονίκη με μεγάλη πολεμική εμπειρία. Είχε οικογένεια και δύο κόρες στην Ελλάδα τις οποίες απαρνήθηκε και έτσι τις έσωσε από την εκδίκηση των μοναρχικών σε αυτή τη χώρα.

Με την πάροδο του χρόνου, ο πληθυσμός του Μπούλκε έχει αυξηθεί σε περισσότερα από 5.000 άτομα. Οι Έλληνες ζούσαν σε αυτό ειρηνικά μέχρι τη διάσπαση μεταξύ Τίτο και Στάλιν, μετά την οποία οι περισσότεροι από αυτούς, στα τέλη του 1949, εγκατέλειψαν το Μπούλκες και πήγαν στις χώρες του ανατολικού μπλοκ. Ένας μικρός αριθμός παρέμεινε στη Γιουγκοσλαβία.

Μετά την αποχώρηση των Ελλήνων, άποικοι από άλλα μέρη της Γιουγκοσλαβίας έφτασαν στο Μπούλκες, κυρίως από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, τη Λίκα στην Κροατία και τη νότια Σερβία.

Με τον ερχομό νέων κατοίκων, το χωριό άλλαξε το όνομά του σε Μαγκλίτς, από ένα βουνό στα σύνορα του Μαυροβουνίου και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, στο Μαγλίτς ζούσαν 2.486 άτομα, κυρίως Σέρβοι. Σήμερα, οι Έλληνες και οι απόγονοί τους έχουν σχεδόν φύγει σε αυτό το χωριό.

Το καθεστώς μιας αυτόνομης επικράτειας ή «ελληνικής δημοκρατίας στη Γιουγκοσλαβία», όπως αποκαλεί ο Ρίστοβιτς αυτό το χωριό στο βιβλίο «Το Πείραμα Μπούλκες», αποκτήθηκε χάρη στη σύνδεση μεταξύ των Γιουγκοσλάβων και των Ελλήνων παρτιζάνων.

«Ήταν σε προνομιακή θέση και δεν είχαν τη μεταχείριση των κλασικών προσφύγων, αλλά ήταν πρακτικά πρόσφυγες», είπε στο BBC η Ουρανία Κοσμίδης Λούμπουριτς, καθηγήτρια στη Σχολή Τεχνικών Επιστημών στο Νόβι Σαντ και επικεφαλής του τμήματος φυσικής Σερβίας.

Ο πατέρας της Φίλων κατέφυγε στην Ελλάδα ως παιδί από την πατρίδα του την Όντρα στην Τουρκία. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε ξανά πρόσφυγας. Ήρθε στη Γιουγκοσλαβία μόνος μέσω Βουλγαρίας, ως τρίτος άνθρωπος του ΕΛΑΣ, με σκοπό να υποδεχθεί τους συντρόφους του.

«Ήταν μεγάλος αντίπαλος της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και ποτέ δεν έδειξε την επιθυμία να γίνει κάτι δικό του», θυμάται η Κοσμίδης Λούμπουριτς, την οποίο έκανε ο Φίλων όσο ζούσε στη Γιουγκοσλαβία, γράφει το BBC στα σερβικά.

Ο Κοσμίδης ήταν ο επίτροπος της κομμούνας υπεύθυνος για την προμήθεια των Ελλήνων με τρόφιμα και άλλα προϊόντα. «Πάλεψε σκληρά για να πάρουν οι Έλληνες το καλύτερο. Το κράτος τους φρόντισε πολύ, ίσως περισσότερο από τους ανθρώπους της Γιουγκοσλαβίας, ακριβώς για να τους δείξει αυτή τη μεγάλη κομμουνιστική αλληλεγγύη», λέει η Κοσμίδης Λούμπουριτς. Σε μια περίπτωση, οι Έλληνες έλαβαν ένα βαγόνι με σάπια μήλα, γι' αυτό ο Φίλων διαμαρτυρήθηκε και το έστειλε πίσω.

Στη συνέχεια γνώρισε την Ίντα Σάμπο, τη μητέρα της Ουρανίας και κομματική, εκείνη την εποχή κοινωνικοπολιτική εργαζόμενη και βουλευτή υπεύθυνη για τους πρόσφυγες.

Μπούλκεσ, Ελληνες, Γιουγκοσλαβία, ΕΛΑΣ, ΕΑΜ

Ο Ρίστοβιτς λέει ότι το κύριο όργανο λήψης αποφάσεων στην κοινότητα ήταν το συμβούλιο, δηλαδή η «κυβέρνηση του χωριού» που απαρτιζόταν από τα άτομα με τη μεγαλύτερη επιρροή που εμπιστευόταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Εκτός από το διοικητικό συμβούλιο, υπήρχαν και άλλα ιδρύματα στο Μπούλκες, όπως η αστυνομία και οι φυλακές, καθώς και σχολείο, τυπογραφείο, θέατρο και κινηματογράφος.

Στο σχολείο του χωριού γίνονταν μαθήματα στα ελληνικά και στο τυπογραφείο κυκλοφόρησε η εφημερίδα «Φωνή του Μπούλκες», καθώς και άλλα έντυπα και πολιτικά φυλλάδια, επίσης στα ελληνικά. Το χωριό είχε μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, έτσι οι ντόπιοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία.

Ίδρυσαν επίσης συνεταιρισμούς - kolarska, kožarska και kudeljarska, μεταξύ άλλων, και παρήγαγαν επίσης τούβλα στο πρώην γερμανικό τοιχοποιείο.
Το Μπούλκες στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο

Στο βιβλίο «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος», ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσόρτσιλ περιγράφει πώς τον Οκτώβριο του 1944 συμφώνησε με τον Σοβιετικό ηγέτη Ιωσήφ Στάλιν να αφεθεί η Ελλάδα στη «βρετανική επιρροή».

Μια σύγκρουση μεταξύ των κομμουνιστών και του ελεγχόμενου από την κυβέρνηση στρατού ξέσπασε στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, αλλά ο Στάλιν κράτησε τον λόγο του στον Τσόρτσιλ σε μια συνάντηση στη Μόσχα και δεν υποστήριξε τους κομμουνιστές.

Τον Φεβρουάριο του 1945 τα αντιμαχόμενα μέρη υπέγραψαν ανακωχή σύμφωνα με την οποία ο ΕΛΑΣ επρόκειτο να αφοπλιστεί. Οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στο Μπούλκες τον Μάιο του 1945 δεν συμφώνησαν με τη συμφωνία. Ήταν ως επί το πλείστον μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ) και «τα πιο ριζοσπαστικά μέλη του ΕΛΑΣ.» Ένας μικρός αριθμός προσφύγων ήταν πολίτες - γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι.

Όταν ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα το 1946, το Μπούλκες έγινε κέντρο ανάκτησης μαχητών και εκπαίδευσης νέου προσωπικού, χάρη στις γιουγκοσλαβικές αρχές.

«Αυτό για το οποίο διαμαρτυρήθηκε η κυβέρνηση στην Αθήνα ήταν η ύπαρξη, όπως ονομαζόταν στην προπαγάνδα, στρατιωτικής ακαδημίας. Στην πραγματικότητα, αυτά ήταν μαθήματα για διοικητές που διήρκεσαν περίπου τρεις μήνες και στη συνέχεια αυτοί οι μαθητές επέστρεψαν πέρα από τα σύνορα στην Ελλάδα για να γίνουν μέλη του επιτελείου διοίκησης», λέει ο καθηγητής Ρίστοβιτς.

Με αυτόν τον τρόπο, οι γιουγκοσλαβικές αρχές ήταν ο κύριος σύμμαχος «από τις σκιές» του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας - κομμουνιστές αγωνιστές στον εμφύλιο πόλεμο.

Η ελληνική βασιλική κυβέρνηση και οι δυτικοί σύμμαχοι κατηγόρησαν τη Γιουγκοσλαβία ότι «βοηθά ενεργά τον εμφύλιο πόλεμο», μετά τον οποίο οι γιουγκοσλαβικές αρχές επέτρεψαν σε ξένους δημοσιογράφους να επισκεφθούν το Μπούλκες.

«Υπάρχουν οδηγίες στα αρχεία για το πώς προετοιμάστηκαν αυτές οι επισκέψεις, ώστε όσοι θα μιλήσουν σε ξένους δημοσιογράφους να μην λένε ποτέ το πραγματικό τους όνομα και να τους πουν τι θα βοηθούσε ώστε να αντικρούσουν τις κατηγορίες ότι πρόκειται για ένα είδος στρατοπέδου, αλλά μόνο για έναν πρόσφυγα κομμουνιστή», προσθέτει ο Ρίστοβιτς.

Με τον καιρό, η Μεγάλη Βρετανία άφησε την κηδεμονία της Ελλάδας στην Αμερική και ο ίδιος ο εμφύλιος τελείωσε τον Οκτώβριο του 1949 με τη νίκη των μοναρχικών.

Το Μπούλκες τύπωνε χρήματα - το δηνάριο Μπούλκες, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως μέσο πληρωμής και ίσχυε μόνο στην επικράτεια της κοινότητας.

Το σχίσμα μεταξύ Τίτο και Στάλιν το 1948 αναστάτωσε τη ζωή της ελληνικής κομμούνας.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ) υποστήριξε το ψήφισμα του και τάχθηκε στο πλευρό του Στάλιν, το οποίο οδήγησε στην αποκοπή του κύριου καναλιού βοήθειας.

Υπήρχε μια διαίρεση μεταξύ των Ελλήνων στο Μπούλκες - σε μια πλειοψηφία που υποστήριζε τον Στάλιν και σε μια μειοψηφία που τάχθηκε με το μέρος του Τίτο. Άνθρωποι και από τις δύο πλευρές εξαφανίστηκαν σε συγκρούσεις μεταξύ τους και αργότερα βρέθηκαν σε πηγάδια, λίμνες και κανάλια γύρω από το Μπούλκες.

Ακολούθησε η αντίδραση των γιουγκοσλαβικών αρχών και των οργάνων της, κυρίως της Ούντμπα. Ο Φίλων Κοσμίδης τάχθηκε στο πλευρό του Τίτο.

Για αυτόν, ο Τίτο ήταν ένα άτομο πιο άξιο σεβασμού από τον Στάλιν. «Ο Στάλιν δεν μπορούσε να δει με τα μάτια του και τον θεωρούσε πολύ κακό κομμουνιστή, περισσότερο δικτάτορα παρά κομμουνιστή», λέει η Κοσμίδης Λούμπουριτς.

Ο Φίλων έχασε δύο καλούς φίλους στις συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων στο Μπούλκες - έναν «σταλινικό» και έναν «τιτοϊκό». «Ο πρώτος κατέληξε στο κανάλι, ο δεύτερος στο πηγάδι», λέει η Κοσμίδης Λούμπουριτς. Προσθέτει ότι ο πατέρας της προσπάθησε να πείσει κάποιους φίλους να μείνουν και ότι ο Στάλιν δεν ήταν η σωστή επιλογή, αλλά χωρίς επιτυχία.

Λόγω της πολιτικής του στάσης, ο Κοσμίδης δέχτηκε δύο πυροβολισμούς, κάποτε καθώς περπατούσε στο δρόμο με την Ουρανία, κρατώντας της το χέρι. «Ήμουν πολύ μικρή και δεν ήξερα τι γινόταν. Θυμάμαι μόνο ότι ο μπαμπάς μου με πέταξε στο έδαφος και ότι μια σφαίρα τον χτύπησε στο αυτί», θυμάται.

Δεν ήθελε να μιλήσει για αυτό το γεγονός. Η Ουρανία είναι πεπεισμένη ότι ήταν Έλληνες, αλλά ποτέ δεν έμαθε αν ήταν από την Ελλάδα ή το Μπούλκες. Μετά από μια σειρά επεισοδίων και διαπληκτισμών μεταξύ της γιουγκοσλαβικής ηγεσίας και των εκπροσώπων του ΚΚΕ, τον Σεπτέμβριο του 1949, η «έβδομη γιουγκοσλαβική δημοκρατία» Μπούλκες καταργήθηκε.

«Η πλειοψηφία πήρε την απόφαση να φύγει από τη Γιουγκοσλαβία, σε χώρες όπου μπορείς να βρεις αυτούς που βρίσκονται στην ιδεολογική σου γραμμή, και όχι Γιουγκοσλάβους ως «ιδεολογικούς αιρετικούς»», εξηγεί ο καθηγητής Ρίστοβιτς. Μεταφέρθηκαν με τρένο πέρα από τα σύνορα στην Ουγγαρία, από όπου βρήκαν μερικά νέα σπίτια στην Πολωνία και την τότε Τσεχοσλοβακία, ενώ υπήρχαν και εκείνοι που έφτασαν στην Τασκένδη, την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν. Μετά το 1949, αρκετές ελληνικές οικογένειες παρέμειναν στο χωριό, μεταξύ των οποίων και οι Σκουτέλης.

Ο εικονολήπτης και παραγωγός Ορφέας Σκουτέλης είναι η τρίτη γενιά των Ελλήνων του Μπούλκες. Αν και ζει πέντε χρόνια στη Νέα Υόρκη, έρχεται στη Σερβία κάθε καλοκαίρι και περνά τον περισσότερο χρόνο του στο σπίτι στο Μπούλκες, όπου τελείωσε το δημοτικό.

Οι παππούδες του, Πολυξένη και Τζάνης, ήταν από τους λίγους Έλληνες που παρέμειναν στο Μπούλκες μετά το 1949 και έκαναν οικογένεια εκεί. Ένα χρόνο αργότερα γεννήθηκε ο πατέρας του Ορφέα Άδωνις, ο οποίος βαφτίστηκε Αντών.

Με τον καιρό, οι απόγονοι της πρώτης γενιάς Ελλήνων μεταναστών δημιούργησαν οικογένειες με συζύγους άλλων εθνικοτήτων.

Ο Ορφέας είναι επίσης παιδί μικτού γάμου - μητέρα Μαυροβούνια και Έλληνας πατέρας.

«Μεγάλωσα μιλώντας ελληνικά με τους παππούδες μου και σερβοκροατικά στους γονείς μου», λέει.

Η Ουρανία Κοσμίδης Λούμπουριτς βρισκόταν σε παρόμοιες καταστάσεις καθώς μεγάλωνε, με τη γιαγιά της από τη μητέρα της να μιλά ουγγρικά, ο πατέρας της Ελληνικά και η μητέρα και ο πατέρας της, όταν ήταν μαζί, Σέρβικα.


Μοιραστείτε το άρθρο, με αυτόν τον τρόπο μας επιβραβεύετε.

Ακολουθήστε το newsplanet09.info στο Google News για να ενημερώνεστε για όλα τα τελευταία άρθρα μας.

Fair Notice -Mε επιφύλαξη παντός νόμιμου δικαιώματος:Το newsplanet09 όπως και η σελίδα μας newsplanet09 στο facebook απαγορεύει ρητώς από 9/6/20 οποιαδήποτε επισήμανση ή χαρακτηρισμό των άρθρων του από μη αναγνωρισμένες από το Ελληνικό κράτος, αλλά και τους διεθνείς νόμους προστασίας ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερίας άποψης και ιδεών από διαδικτυακές οργανώσεις, οι οποίες δεν συνάδουν με το Σύνταγμα & τους νόμους της χώρας μας, και τις οποίες δεν αναγνωρίζουμε.