Λαογραφικά της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα
Μετά την ανάσταση του Λαζάρου ο Ιησούς Χριστός ήλθε στα Ιεροσόλυμα, προκειμένου να εορτάσει το Πάσχα μετά των μαθητών του. Ο λαός, όταν πληροφορήθηκε την άφιξή του, βγήκε στους δρόμους για τον υποδεχθεί με κλάδους φοινίκων και βάια, φωνάζοντας: «Ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».
Η Μεγάλη Εβδομάδα αρχίζει το εσπέρας της Κυριακής των Βαΐων με την τέλεση της Ακολουθίας του Νυμφίουκαι τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο. Είναι αφιερωμένη στα Άγια Πάθη του Χριστού και αποτελεί το κέντρο τηςορθόδοξης πνευματικής ζωής, όπως αυτή εκφράζεται με το εκκλησιαστικό έτος. Την ονομασία «Μεγάλη»την οφείλει στα μεγάλα, μοναδικά και κοσμοϊστορικά γεγονότα για την σωτηρία των ανθρώπων, που έλαβαν χώρα τις ημέρες εκείνες και τα οποία καλούνται οι πιστοί να βιώσουν καθ’ όλητη διάρκειά της.
Στην Κεφαλονιά λένε:
«Μεγάλη Δευτέρα, μεγάλη μέρα.
Μεγάλη Τρίτη, μεγάλη κρίση.
Μεγάλη Τετάρτη, μεγάλο σκοτάδι.
Μεγάλη Πέφτη, δάκρυο πέφτει.
Μεγάλη Παρασκευή, θλίψη πολλή.
Μεγάλο Σαββάτο, χαρές γιομάτο.
Μεγάλη Λαμπρή, χάσκα μούσκα αυγό κι αρνί».
Κι αλλού αυτήν την παραλλαγή:
Μεγάλη Δευτέρα –ο Χριστός στη μαχαίρα.
ΜεγάληΤρίτη–ο Χριστός εκρίθη.
ΜεγάληΤετάρτη–ο Χριστός εχάθη.
ΜεγάληΠέμπτη –ο Χριστός ευρέθη.
ΜεγάληΠαρασκευή–ο Χριστός στο καρφί.
ΜεγάλοΣάββατο–ο Χριστός στο σάβανο.
Κυριακή του Πάσχα- ο Χριστός Ανάστα!
Τα ελληνικά ήθη και έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα, εκκλησιαστικά και λαογραφικά, είναι πράγματι πανέμορφα και γοητευτικά, αφορούν δε κάθε ξεχωριστή ημέρα της εβδομάδος αυτής.
Μεγάλη Δευτέρα: Νηστεία για όλους
Στη σημερινή εποχή ακόμα κι αυτοί που δεν τηρούν την αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ξεκινούν την ημέρα αυτή την νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας μέχρι να κοινωνήσουν το Μεγάλο Σάββατο. Τα παλαιότερα χρόνια, οι κοπέλες έλεγαν πως «της νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή» και πίστευαν ότι μετά τη μεγαλοβδομαδιάτικη νηστεία θα έβρισκαν τον γαμπρό της αρεσκείας τους.
Η Μεγάλη Δευτέρα είναι αφιερωμένη στον Πάγκαλο Ιωσήφ, ενδέκατο γιο του Εβραίου Πατριάρχη Ιακώβ, σ’ αυτόν δηλαδή που ήταν ωραίος στην ψυχή και το σώμα.Ο Ιωσήφπουλήθηκε από τους αδελφούς του ως σκλάβος στην Αίγυπτο και προεικονίζει με την περιπέτειά του τον Χριστό και το Πάθος του. Ο Ιωσήφ έχει μεγάλη σχέση και με το εβραϊκό Πάσχα, αφού -σύμφωνα με τις Γραφές- αυτός έφερε τον λαό του Ισραήλ στην Αίγυπτο, όπου έμεινε αιχμαλωτισμένος ως την εποχή που ο Μωυσής, με την βοήθεια του Θεού, τούς πήρε από την Αίγυπτο για να τους φέρει στη Γη Χαναάν.
Μεγάλη Τρίτη: Καθαριότητα
Η μέρα αυτή είναι αφιερωμένη στο καθάρισμα του σπιτιού. Στα παλιά χρόνια οι γυναίκες ασβέστωναν τις αυλές, τα πεζούλια και τους τοίχους των σπιτιών τους, που άστραφταν στο ανοιξιάτικο φως
Τη Μεγάλη Τρίτη στην εκκλησία διαβάζεται η Παραβολή των Δέκα Παρθένων, ενώ το βράδυ ψάλλεται το τροπάριο της Κασσιανής «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή...».
Μεγάλη Τετάρτη: Η νέα ζύμη
Την Μεγάλη Τετάρτη παρασκευαζόταν η νέα ζύμη δηλαδή το προζύμι της χρονιάς. Στις γειτονιές της Αθήνας, μάλιστα, οι γυναίκες της κάθε ενορίας πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, μάζευαν αλεύρι και το ζύμωναν χωρίς προζύμι. Το πήγαιναν στον ιερέα και εκείνος ακουμπούσε πάνω του τον Τίμιο Σταυρόκαι το αλεύρι φούσκωνε. Αυτόήταν το προζύμι της χρονιάς και οι εκκλησάρισσες το μοίραζαν από λίγο σε κάθε σπίτι.
Το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης, στις εκκλησίες μας, τελείται το Μυστήριο του Μεγάλου Ευχελαίου. Σε κάποιες περιοχές της πατρίδας μας, οι γυναίκες πήγαιναν στο Μεγάλο Ευχέλαιο, έχοντας μαζί τους μια σουπιέρα με αλεύρι. Σε αυτό στερέωναν τρία κεριά, τα οποία τα άναβαν κατά την τέλεση του Μυστηρίου. Το αλεύρι αυτό, το χρησιμοποιούσαν την επόμενη ημέρα για να φτιάξουν τα πασχαλινά κουλούρια.
Τη ημέρα αυτή διαβάζεται η ευαγγελική περικοπή για το μύρωμα του Ιησού από την αμαρτωλή, κατά την διάρκεια του οποίου ο Χριστός μίλησεγια τον επερχόμενο θάνατό του.
Μεγάλη Πέμπτη: Κοκκινοπέφτη
Την Μεγάλη Πέμπτη γίνεται το βάψιμο των κόκκινων αυγών. Το κόκκινο χρώμαμαρτυρά το αίμα του Ιησού που χύθηκε στα μαρτύριά του. Για αυτό και λεγόταν «Κόκκινη Πέφτη» ή «Κοκκινοπέφτη».Το αυγό, επίσης, έχει έναν συμβολισμό ως προς την Ανάσταση. Με το αυγό οι Χριστιανοί συμβόλισαν τον τάφο, από τον οποίο εξήλθε όταν αναστήθηκε ο Χριστός.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ, αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, οι κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον Επιτάφιο με όλα τα ανοιξιάτικα λουλούδια. Βιολέτες, τριαντάφυλλα, μενεξέδεςκαι άλλα. Φτιάχνουν, ακόμα, στεφάνια και γιρλάντες, ενώ ψάλλουν το μοιρολόγι της Παναγίας ένα μεγάλο θρησκευτικό τραγούδι που ιστορεί τη σταύρωση του Ιησού και εκφράζει τον πόνο της Αγίας του Μητέρας. Σε κάποια μέρη οι γυναίκες αγρυπνούν στην εκκλησία και μοιρολογούν το Χριστό. Στα παλιά χρόνια θεωρούσαν καλό να περνούν κάτω από τον Επιτάφιο «για να τους πιάσει η χάρη του Χριστού».
Αλλού, την Μεγάλη Πέμπτη, ετοίμαζαν τον Ιούδα. Με παλιά ρούχα έφτιαχναν το ομοίωμα του και το περιφέρανε από σπίτι σε σπίτι ζητώντας «καψίδια». Κάθε νοικοκυρά έδινε ό,τι της βρισκόταν:. κληματόβεργες, λινάτσες ή του έριχνε πετρέλαιο για να φουντώσει καλά το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής.
Το Θείο Δράμα προχωρά προς την αποκορύφωσή του. Την ημέρα αυτή έγινε ο Μυστικός Δείπνος με τον οποίο θεμελιώθηκε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Το ίδιο βράδυ ο Ιούδας πρόδωσε μ’ ένα φιλί τονΔιδάσκαλό Του, στον κήπο της Γεσθημανής όπου έχει πάει για να προσευχηθεί με τους άλλους μαθητές του.
Σε πολλές περιοχές τηνΜεγάλη Πέμπτη οι γυναίκες ζυμώνουν τσουρέκια ή τις λεγόμενες «κουλούρες της Λαμπρής», οι οποίεςσυμβολίζουν την Ανάσταση, καθώς το αλεύρι μεταμορφώνεται με το ζύμωμα και γίνεται ψωμί.
Μεγάλη Παρασκευή: Πένθος μεγάλο
Η Μεγάλη Παρασκευή αναπαριστά τη δίκη του Ιησού από τον Πόντιο Πιλάτο, τη μαρτυρική του πορεία προς τον Γολγοθά και τη Σταύρωσή Του. Πρόκειται για την ημέρα των Παθών. Σύμφωνα με τις Γραφές, το μαρτύριο του Ιησού στον Σταυρό κράτησε 6 ώρες. Το μεσημέρι γίνεται η τελετή της Αποκαθήλωσηςκαι το βράδυ γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Η πομπή σχηματίζεται από τα Εξαπτέρυγα και το Σταυρό μπροστά, τον Επιτάφιο και τους ιερείς πιο πίσω. Στις πόλεις προηγούνται οι μουσικοί, παίζοντας πένθιμα εμβατήρια. Ο κόσμος που ακολουθεί κρατάει στα χέρια αναμμένες λαμπάδες. Κατά διαστήματα η πομπή σταματά σε πλατείες και σταυροδρόμια κι εκεί οι ιερείς ψάλλουν δεήσεις.Σε πολλές περιοχές, την ώρα της περιφοράς του Επιταφίου, ανάβουν φωτιές, στις οποίες καίγονται θυμιάματα, ενώ σε άλλες καίγεται ο Ιούδας.Τα λουλούδια του Επιταφίου, μετά την περιφορά, φυλάσσονταιαπό τους πστούςως ευλογία.
Στην Αθήνα, πριν βγει ο επιτάφιος, οι νοικοκυρές σκούπιζαν τους δρόμους και όταν περνούσε η πομπή, έβγαιναν στις πόρτες με ένα κεραμίδι, που είχε πάνω του αναμμένο καρβουνάκι με λιβάνι. Στον Μελιγαλά ανάβουν τις «φουνταρίες». Κάθε νοικοκυρά, όταν σημαίνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο, ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο – τρία μάτσα κληματόβεργες και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος, οι κληματόβεργες έχουν πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που o Επιτάφιος περνά από το δρόμο του σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο και ο παπάς κάνει εκεί «παραστάσιμο».
Η νηστεία της ημέρας είναι αυστηρότατη και απαγορεύει ακόμα και το λάδι, ενώ το έθιμο απαγορεύει κάθε εργασία την ημέρα αυτή. «Μάστορης-ξεμάστορης καρφί δεν εκάρφωνε», λέει η λαϊκή παροιμία. Στην Κρήτη, βράζουν σαλιγκάρια και πίνουν το ζουμί τους, που είναι ιδιαίτερα πικρό. Στην Κορώνη και τα άλλα χωριά της Πυλίας κάποιοι βάζουν ξίδι σε ένα ποτήρι και πίνουν τρεις γουλιές, γιατί έτσι πότισαντο Χριστό.
Την ημέρα αυτή οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα και οι πιστοί συνηθίζουν να επισκέπτονται τους τάφους των νεκρών συγγενών και φίλων και να τους στολίζουν με λουλούδια και στεφάνια.
Μεγάλο Σάββατο: Χριστός Ανέστη
Είναι η τελευταία ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής. Στις εκκλησίες με την πρωινή λειτουργία γίνεται η λεγόμενη «Πρώτη Ανάσταση». Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση ενώ το σώμα Του βρισκόταν στον τάφο, ο Ιησούς κατέβηκε προσωρινά στον Άδη για να μεταφέρει το Ευαγγέλιό Του στους κεκοιμημένους.
Το μεσημέρι στα Ιεροσόλυμα τελείται «η Αφή του Αγίου Φωτός» και της Ανάστασης, ενώ στην Ελλάδα γίνεται τα μεσάνυχτα, οπότε μοιράζεται το Άγιο Φως από λαμπάδα σε λαμπάδα και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη», συνοδεία βεγγαλικών.
Οι πιστοί, μετά το τέλος της αναστάσιμης λειτουργίας , μεταφέρουν το Άγιο Φως στα σπίτια τους και το έθιμο θέλει να το φυλάνε άσβηστο για σαράντα ημέρες. Κατά τη διάρκεια της ημέρας του Μεγάλου Σαββάτου οι πιστοί νηστεύουν αυστηρά. Ωστόσο, μετά την Ανάσταση, η παράδοση επιβάλλει το σπάσιμο και φάγωμα των αυγών, αλλά και της παραδοσιακής μαγειρίτσας.
Από το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου αρχίζει και η προετοιμασία της ψησταριάς και της σούβλας για το αρνί ή το κατσίκι, που θα φαγωθεί την Κυριακή του Πάσχα.
Τα αναστάσιμα έθιμα είναι πολλά. Στο Λεωνίδιο τα παιδιά πετούν πολύχρωμα αερόστατα στον ουρανό. Στην Κέρκυρα με την Πρώτη Ανάσταση σπάνε κανάτια γεμάτα νερό, τους « Μπότηδες», που συμβολίζουν έναν τεχνητό σεισμό, όπως αυτός που έγινε όταν αναστήθηκε ο Χριστός. Στο Βροντάδο της Χίου δύο αντίπαλες ενορίες επιδίδονται σε έναν φαντασμαγορικό ρουκετοπόλεμο, ενώ εκρηκτική Ανάσταση γίνεται και στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Στην Καλαμάτα γίνεται σαϊτοπόλεμος με εύφλεκτα υλικά, ενώ στη Ζάκυνθο με την Πρώτη Ανάσταση απελευθερώνονται λευκά περιστέρια.
Κυριακή του Πάσχα: Πάσχα Ελλήνων Πάσχα!
Πρόκειται για τη μεγάλη γιορτή της Λαμπρής. Από νωρίς το πρωί ψήνεται ο παραδοσιακός οβελίας στη σούβλα, ενώ σταδιακά συγκεντρώνονται φίλοι και συγγενείς γύρω από το εορταστικό τραπέζι για να φάνε και να γλεντήσουν μέχρι αργά το απόγευμα.
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του χριστιανισμού. Η λέξη έχει τις ρίζες της στην αρχαία Αίγυπτο. Με το «Πισάχ» (διάβαση) οι Αιγύπτιοι γιόρταζαν τη διάβαση του ήλιου από τον ισημερινόδηλαδή την εαρινή ισημερία και μαζί της τον ερχομό της άνοιξης. Οι Εβραίοι καθιέρωσαν και αυτοί μια γιορτή με την ονομασία «Πεσάχ» (διάβαση-υπέρβαση) σε ανάμνηση της απελευθέρωσης τους από τους Αιγυπτίους και τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας.
Στη χριστιανική γιορτή δόθηκε το όνομα «Πάσχα» και με απόφαση της Α' Οικουμενικής Συνόδου (325 μ.Χ.), ορίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά από την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας.
Το Πάσχα, μαζί με την «εκ νεκρών Ανάσταση» του Χριστού, τη νίκη Του δηλαδή ενάντια στο θάνατο, ο λαός γιορτάζει και την ανάσταση της άνοιξης, το ξύπνημα της φύσης μετά τη νάρκη του χειμώνα.
Καλή Ανάσταση!
Δεν υπάρχουν σχόλια