Σύνταγμα και νόμοι
Με αφορμή την απαγόρευση συγκεντρώσεων ενόψει Πολυτεχνείου, ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Αλιβιζάτος, ο συνταγματολόγος και πρώην υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος και ο πρόεδρος της Γαλλικής Ένωσης Συνταγματικού Δικαίου Μπερτράντ Ματιέ μιλούν για τις «ασπίδες» υπέρ ενός Συντάγματος.
Τα δημοκρατικά αντανακλαστικά της χώρας δοκιμάστηκαν γερά μετά τη γενική αναστολή του δικαιώματος του δημοσίως συνέρχεσθαι επί τέσσερις ημέρες, σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Ξαφνικά, η απαγόρευση, ξεσήκωσε τις αντιδράσεις κομμάτων, φορέων πολιτών, ακαδημαϊκών, και, το πιο εντυπωσιακό, ακόμη και της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων, που τοποθετεί στην ανακοίνωση-καταπέλτη που εξέδωσε τη σχολιαζόμενη απόφαση για τη γενική απαγόρευση των συναθροίσεων σε όλη την Επικράτεια «εκτός Συνταγματικού πλαισίου» και ως εκ τούτου «θα πρέπει άμεσα να ανακληθεί».
«Η Πολιτεία οφείλει να προστατεύσει τη δημόσια υγεία μέσα στις συνθήκες της πανδημίας, χωρίς να υπερβαίνει τα όρια του Κράτους Δικαίου» σημειώνεται.
Τι πρέπει να γίνει στις περιπτώσεις που το ίδιο το Κράτος καταστρατηγεί το Σύνταγμά του, καθώς, όπως εξηγεί η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων:
«Η γενική απαγόρευση δεν παύει να αφορά συγκεκριμένη συνάθροιση η οποία έχει εξαγγελθεί για ορισμένο τόπο και χρόνο με το ένα ή άλλο περιεχόμενο. Δεν μπορεί να επεκταθεί σε απαγόρευση και κάθε άλλης συνάθροισης σε ολόκληρη γεωγραφική περιοχή (π.χ. σε Νομό ή πολύ περισσότερο σε όλη την Επικράτεια), διότι τούτο θα ισοδυναμούσε με αναστολή της ισχύος του άρθρου 11 του Συντάγματος, κάτι που μόνο στις έκτακτες συνθήκες του άρθρου 48 του Συντάγματος (κατάσταση πολιορκίας) μπορεί να συμβεί»;
Η δε ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 5 του Συντάγματος, την οποία επικαλείται η απόφαση του Αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ. για να απαγορευθεί το δικαίωμα στο συναθροίζεσθαι, σύμφωνα με την Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων:
«Αφορά στη λήψη ατομικών διοικητικών μέτρων περιορισμού της ελεύθερης κίνησης (π.χ. θέση σε καθεστώς καραντίνας συγκεκριμένου πολίτη) και δεν βρίσκει έδαφος εφαρμογής στις μαζικές υπαίθριες συναθροίσεις για τις οποίες προβλέπει αποκλειστικά και μόνο το άρθρο 11. Επιπρόσθετα θα πρέπει να τονιστεί ότι για τις συναθροίσεις κατά την επέτειο του Πολυτεχνείου όπως και της Πρωτομαγιάς, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 3 του Π.Δ. 73/2020 που εκδόθηκε για τη ρύθμιση ειδικότερων θεμάτων του ν. 4703/2020, δεν οφείλεται γνωστοποίηση στις Αρχές».
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αίτηση ακύρωσης της απόφασης στο ΣτΕ, απορρίφθηκε.
Η απαγόρευση του συνέρχεσθαι, τις ημέρες επετείου της 17ης Νοέμβρη, θυμίζοντας σε πολλούς όχι πολύ μακρινά «φαντάσματα», ανοίγει μια ευρύτερη συζήτηση για τα όρια του Συντάγματος. Ποιος διασφαλίζει ότι «πονηρές» πολιτικές ηγεσίες μελλοντικά δεν θα παραβιάζουν, πατώντας ακριβώς πάνω σ' αυτό το προηγούμενο, το Σύνταγμα κατά το δοκούν; Τι θα μπορούσε να διασφαλίσει το Σύνταγμα σε αυτή την περίπτωση και την ίδια την Δημοκρατία που προασπίζεται; Υπάρχουν εσωτερικοί μηχανισμοί αυτοπροστασίας, που μπορούν και θέτουν όρια;
«Σε ακραίες στιγμές, η μόνη θεσμικά προβλεπόμενη εγγύηση, είναι ο δικαστής» μας απαντά ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Αλιβιζάτος. «Σε εμάς αρμόδιο είναι το ΣτΕ, το οποίο, αν θέλει, μπορεί σε μισή ώρα να αναστείλει την προσβαλλόμενη πράξη (εν προκειμένω την απαγόρευση). Άλλωστε, απ' ότι διαβάζω, προσέφυγε ήδη σε αυτό η Ένωση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου».
«Κατά τα λοιπά, με την πείρα της 21.4.1967, που την είχα ζήσει ως έφηβος, αν μια κρίσιμη ομάδα πολιτών, έστω και πολύ μειοψηφική, δεν είναι διατεθειμένη να ρισκάρει οτιδήποτε, δεν μας σώζει τίποτα…» προσθέτει ο κ. Αλιβιζάτος.
Για τους ίδιους κινδύνους παραβιάσεων των εθνικών Συνταγμάτων κάνει λόγο και το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου, στην παράγραφο 8, που καλεί τα κράτη-μέλη να περιορίζουν τις ελευθερίες μόνο όπου είναι απολύτως αναγκαίο. Αλλά ποιος θα καθορίζει το όριο μεταξύ απολύτως αναγκαίου και μη;
«Τα δικαστήρια και η κινητοποίηση της κοινωνίας» μας απαντά ο συνταγματολόγος και πρώην υπουργός Εξωτερικών και Εργασίας Γιώργος Κατρούγκαλος.
«Το Σύνταγμα έχει επίσης προβλέψει στο άρθρο 120 ότι οι Έλληνες οφείλουν να συμμορφώνονται στο Σύνταγμα και στους νόμους που είναι σύμφωνοι προς αυτό. Άρα, προφανώς το Σύνταγμα το ίδιο, θέλει να είμαστε αντίθετοι σε νόμους οι οποίοι δεν είναι συνταγματικοί. Και ταυτόχρονα το Σύνταγμα θέτει τους μοναδικούς όρους για την ελευθερία των συγκεντρώσεων. Το δικαστήριο επομένως μπορεί τελικώς να κρίνει» συνεχίζει ο συνταγματολόγος.
Στο κενό που μπορεί να προκληθεί ακόμη κι από πονηρή δυσερμηνεία ή καταστρατήγηση του Συντάγματος μετά κι από προσφυγή στο ΣτΕ «η λαϊκή αντίδραση υπάρχει τελικά να το προασπίσει. Έτσι ήταν πάντα. Ανέκαθεν ο κίνδυνος απέναντι στα δικαιώματα προέρχεται από το κράτος και από τους ισχυρούς της ιδιωτικής εξουσίας. Δεν έχουμε τρόπο το Κράτος να αυτοελέγχεται πέρα από τις ανεξάρτητες Αρχές, κι αυτό σε ομαλές περιόδους».
Μήπως τελικά δεν μας προστατεύει τίποτα, αν στην περίπτωση που μια παραβίαση σε κατάσταση εξαίρεσης καταστεί μόνιμη, μπορούμε να βασιστούμε αποκλειστικά στις λαϊκές κινητοποιήσεις, οι οποίες όμως είναι απαγορευμένες;
«Ό,τι κερδίσαμε σε επίπεδο δικαιωμάτων, το κερδίσαμε με αγώνες που ήταν παράνομοι. Πάντα το βασικό θα είναι η λαϊκή κινητοποίηση» επιμένει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών. «Να θυμίσω ότι η απεργία δεν ήταν απλώς παράνομη αλλά ποινικό αδίκημα τον 19ο αιώνα. Από την άλλη, δεν πρέπει να χάσουμε την εμπιστοσύνη στους θεσμούς! Αλλά σε τελική ανάλυση η κατεύθυνση στην οποία θα κινηθούν οι θεσμοί, ο τρόπος με τον οποίο θα ερμηνεύσουν κάτι τα δικαστήρια, όπως τώρα το ΣτΕ, εξαρτάται από το ποιος έχει την πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία. Αυτό κερδίζεται μόνο μέσα από τους λαϊκούς αγώνες» υπογραμμίζει ο κ. Κατρούγκαλος.
Υπάρχει και το γαλλικό παράδειγμα, που μας αναλύει ο καθηγητής της Νομικής Σχολής στη Σορβόννη και πρόεδρος της Γαλλικής Ένωσης Συνταγματικού Δικαίου, Μπερτράντ Ματιέ. «Η διασφάλιση του Συντάγματος έγκειται στη λειτουργία της δικαιοσύνης και στον έλεγχο που αυτή ασκεί (στη Γαλλία, του Συνταγματικού Συμβουλίου επί των νόμων και του Συμβουλίου Επικρατείας επί των νομοθετικών διαταγμάτων)» μας εξηγεί ο Γάλλος Ακαδημαϊκός και νομικός. «Είναι ένας έλεγχος που ισορροπεί (αναλογικά) μεταξύ της παραβίασης των ελευθεριών και (εν προκειμένω, λόγω πανδημίας) της προστασίας της υγείας».
Ο έλεγχος αυτός «είναι αποτελεσματικός», εκτιμά ο κ. Ματιέ, και ορισμένα μέτρα που επιχείρησε να λάβει η κυβέρνηση Μακρόν έχουν απορριφθεί στη Γαλλία από το Συμβούλιο Επικρατείας, άμεσα, με ταχείες διαδικασίες.
«Η προληπτική ωστόσο εισαγωγή σχετικών ρυθμίσεων στο Σύνταγμα δεν είναι απαραίτητα λύση, διότι οι κρίσεις και το μέγεθος των μέτρων που πρέπει να ληφθούν δεν μπορούν να προβλεφθούν εκ των προτέρων» υπογραμμίζει. «Το πρόβλημα πηγάζει ασφαλώς -προσθέτει- από το γεγονός ότι οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης τείνουν να πολλαπλασιάζονται (ζητήματα υγείας, τρομοκρατίας, περιβαλλοντολογικά στο μέλλον κ.λπ.)».
Δεν υπάρχουν σχόλια