Η γιαγιά Φιλιώ – Σταυροφόρος του νόστου


Δυο μέρες και δυο νύχτες μείναμε όρθιοι στην παραλία περιμένοντας να μπούμε σε κάποιο πλοίο. Χιλιάδες κόσμος, απελπισμένος και εξαθλιωμένος, με μάτια άδεια απ’ τα όσα είχαμε δει και την ψυχή ματωμένη απ’ τον πόνο της απώλειας των αγαπημένων μας.

Κάρα άδειαζαν πεθαμένους δίπλα μας, όπου έβρισκαν. Το βράδυ, όταν οι Τούρκοι άρχιζαν να βιάζουν και να κακοποιούν όποια γυναίκα έβρισκαν, οι Αμερικανοί άναψαν τους προβολείς των πλοίων και τους έριξαν πάνω μας, για να σταματήσουν κάπως το κακό. Φωνές ακούγονταν: “Τα γυναικόπαιδα να μπαρκάρουν πρώτα!” – θαρρείς και υπήρχε και κανένας άντρας ανάμεσά μας…”
(απόσπασμα από το βιβλίο της Φιλιώς Χαϊδεμένου)

Η Φιλιώ Χαϊδεμένου, η γιαγιά Φιλιώ, όπως την γνώρισε ο περισσότερος κόσμος, μας δίδαξε την ιστορία των ανθρώπων της Ιωνίας και της προσφυγιάς,  στο πρόσωπό της καθρεφτιζόταν η ζωή πριν και μετά την Καταστροφή. Η γιαγιά Φιλιώ, η υπεραιωνόβιος σταυροφόρος του νόστου, ήταν η ζωντανή μαρτυρία, η ασίγαστη λαλιά των προσφύγων της πρώτης γενιάς, έζησε τον διωγμό, τις διώξεις, την καταστροφή και τον πόνο. Χαμένες πατρίδες, χαμένοι Έλληνες αλλά μή λησμονημένοι…

Η Φιλιώ Χαϊδεμένου γεννήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1899 στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, κοντά στη Σμύρνη, από Ναξιώτη πατέρα και μητέρα Σμυρνιά. Βίωσε τη Μικρασιατική Καταστροφή, εκδιώχθηκε και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Όμως δεν ξέχασε τον τόπο της και ορκίστηκε να κάνει κάτι για να μην ξεχαστεί ποτέ η Μικρά Ασία, ο Ελληνισμός της και ο ιδιαίτερος πολιτισμός της.

«Έβλεπα τη Σμύρνη και τα Βουρλά να καίγονται και έδωσα έναν όρκο.
Είπα, Βουρλά μου αγαπημένα δεν θα σας ξεχάσω ποτέ».

Το είπε και το έκανε. Κατάφερε σε πολύ μεγάλη ηλικία να επιστρέψει στα άγια χώματα, να πάρει μια χούφτα από τα μέρη της και να το βάλει στα ριζά του Μνημείου στη Νέα Φιλαδέλφεια.
Είκοσι τριών χρονών κοπέλα ήταν όταν ξεριζώθηκε, και μέχρι που έφυγε δεν μπόρεσε να ξεχάσει ούτε στιγμή από το χαμό που της στέρησε τα μέλη της οικογένειάς της και μια πατρίδα. Όμως την ξανάχτισε με αγώνα δουλεύοντας σκληρά για να μεγαλώσει τα παιδιά της, αλλά κυρίως προσφέροντας στον ελληνισμό σπουδαία παρακαταθήκη, το Μουσείο και το βιβλίο της “Τρεις αιώνες μια ζωή”, αλλά και το πρότυπο ενός ανθρώπου που δεν γονάτισε, αντιθέτως σηκώθηκε, στάθηκε και πρόκοψε διδάσκοντας στάση ζωής.

Συμμετείχε ενεργά σε προσφυγικά σωματεία και παράλληλα, από τις αρχές της δεκαετίας του 90, άρχισε να συλλέγει, με προσωπικό κόπο, κειμήλια με σκοπό την ίδρυση Μουσείου Μικρασιατικού Ελληνισμού. Η έκθεση στεγάστηκε μέχρι το 1999 στο κτίριο του Παλιού Δημαρχείου, το οποίο όμως πλήττεται από το σεισμό. Τα εκθέματα μένουν αποθηκευμένα μέχρι το 2002, όταν και μεταφέρονται στο κτίριο του Παγκόσμιου πολιτιστικού Ιδρύματος Ελληνισμού της Διασποράς (Π.Π.Ι.Ε.Δ) “Ανδρέας Παπανδρέου”. Όμως η Φιλιώ Χαϊδεμένου δεν επαναπαύεται. Επισκέπτεται προσωπικά τον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή και τον παρακαλεί να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες, έτσι ώστε η απλή έκθεση των κειμηλίων, που ήδη υπήρχε, να αποκτήσει τη μορφή του μουσείου.

Ο πρωθυπουργός εκπληρώνει την επιθυμία της και το 2005 το Υπουργείο Πολιτισμού (Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς), σε συνεργασία με το Δήμο Νέας Φιλαδέλφειας, αναλαμβάνει την αναδιαμόρφωση του χώρου και την επανέκθεση των κειμηλίων.

Το Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού “Φιλιώ Χαϊδεμένου”, με τη νέα του μορφή, εγκαινιάζεται από τον πρωθυπουργό στις 2 Απριλίου 2007.

Το νέο Λαογραφικό Μουσείο που φέρει το όνομά της «Φιλιώ Χαϊδεμένου» είναι ένας χώρος μνήμης και αφήγησης για όλα όσα είδε και έζησε στη μικρασιατική γη, εκείνη και χιλιάδες άλλοι Ελληνες που πήραν τη ρότα της προσφυγιάς. (Κώστας Καραμανλής στην ομιλία εγκαινίων)
Η Φιλιώ Χαϊδεμένου αναπαύθηκε στις 4 Ιουνίου 2007, σε ηλικία 107 ετών, έχοντας δει το όνειρό της για το Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού να γίνεται πραγματικότητα.




Το Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού “Φιλιώ Χαϊδεμένου” δημιουργήθηκε με σκοπό την περισυλλογή της ιστορικής και εθνολογικής ύλης και τη συγκέντρωση λαογραφικού υλικού και άλλων ενθυμημάτων τόσο από τη Μικρά Ασία, Κωνσταντινούπολη, Πόντο, όσο και από τις Αλησμόνητες Πατρίδες, που θα συντελέσουν στη διατήρηση της μνήμης και της ιστορικής παράδοσης του ελληνισμού, ανά τους αιώνες. 

Το Μουσείο είναι χωρισμένο σε τρεις θεματικές ενότητες έχοντας ως άξονα τη μικρασιατική καταστροφή (1922). Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται η δομή της κοινωνίας, ο τρόπος ζωής, οι συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα των ανθρώπων πριν τα ιστορικά γεγονότα του 1922 (αρχές 20ου αιώνα). Ακολουθεί η δεύτερη ενότητα με την περιγραφή των ιστορικών εξελίξεων που οδήγησαν στην καταστροφή και τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και η τρίτη ενότητα ολοκληρώνεται με την εγκατάσταση στον ελλαδικό χώρο και την περιγραφή των συνθηκών και των καταστάσεων με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι οι πρόσφυγες με τον ερχομό τους (1922). 



Το Μουσείο στεγάζεται στο Παγκόσμιο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ελληνισμού της Διασποράς (ΠΠΙΕΔ) του Δήμου Φιλαδέλφειας – Χαλκηδόνος, σε ένα νεοκλασικό κτίριο στο άλσος της Νέας Φιλαδέλφειας.

Το Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού λειτούργησε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1990, στο παλιό κτίριο του Δήμου Νέας Φιλαδέλφειας. Μετά τον μεγάλο σεισμό του 1999, το κτίριο υπέστη σοβαρές ζημιές και τα εκθέματα αποσύρθηκαν.

Το μουσείο βρήκε στέγη λίγα χρόνια αργότερα στο κτίριο του Ιδρύματος Απόδημου Ελληνισμού “Ανδρέας Παπανδρέου”, το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Παρόλα αυτά, το μουσείο υπολειτουργούσε ως συνέπεια της έλλειψης πόρων και προσωπικού. Η Φιλιώ Χαϊδεμένου ξεκίνησε εκ νέου την προσπάθεια φτάνοντας μέχρι το γραφείο του Πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή. Τελικά, στις 2/4/2007 το μουσείο, το οποίο φέρει το όνομά της, επανεγκαινιάστηκε από τον Πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή και πλέον λειτουργεί κανονικά φιλοξενώντας περισσότερα από 500 εκθέματα, από τα 1500 που διαθέτει η συλλογή.

Περιλαμβάνει κειμήλια από τη Μικρά Ασία (λάβαρα, στολές, λευκά είδη, βιβλία, έγγραφα, χρηστικά αντικείμενα, κ.λπ.) που δώρισαν Μικρασιάτες, τόσο του Δήμου μας, όσο και από άλλα σημεία της Ελλάδας και του κόσμου. 

Η περισυλλογή των κειμηλίων άρχισε το 1991 με τη φροντίδα της μικρασιάτισσας Φιλιώς Χαϊδεμένου, που παρότι ξεκίνησε την προσπάθεια σε προχωρημένη ηλικία, αφού είχε ξεπεράσει τα 90 της χρόνια, δούλεψε ακούραστα για να δει την ιδέα της να πραγματοποιείται. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να ταξιδέψει στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, τη γενέτειρά της, για να φέρει χώμα και σκόνη από την Αναξαγόρειο Σχολή με σκοπό να τα εκθέσει στο μουσείο. Εκτός από αυτό το ταξίδι, η γιαγιά Φιλιώ όργωσε την Ελλάδα για να ενημερώσει τους απανταχού Μικρασιάτες για το μουσείο. Η ανταπόκριση υπήρξε συγκλονιστική, αφού Ελληνες από κάθε γωνιά της Γης επικοινώνησαν μαζί της και προσέφεραν προσωπικά αντικείμενα για να εκτεθούν στο μουσείο. 


Παρασκευή, 1 Ιανουαρίου 1999 από το Αρχείο της ΕΡΤ
Κωδικός Τεκμηρίου 0000068683
Ερευνα : Δήμητρης Τσακιλτζής (Για την Διάδοση & Διάσωση του Μικρασιατικού Πολιτισμού – Για την Μνήμη της αγαπημένης μας γιαγιάς Φιλιώς Χαιδεμένου)



xoreytis.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια

Εικόνες θέματος από enot-poloskun. Από το Blogger.