Κώστας Βάρναλης, ο ποιητής του μόχθου

Στις 14 Φεβρουαρίου του 1883, γεννήθηκε στον Πύργο (Μπουργκάς) της Βουλγαρίας ο Κώστας Βάρναλης, Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και μεταφραστής. Έδειξε σε νεαρή ηλικία την κλίση του προς τα γράμματα, καθώς τελειώνοντας τις σπουδές του στο Ελληνικό Σχολείο ήρθε στην Ελλάδα, όπου φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και έλαβε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα ως υποστηρικτής των δημοτικιστών.Εργάστηκε για χρόνια ως καθηγητής στη μέση εκπαίδευση σε Βουλγαρία και Ελλάδα και το 1919 έλαβε υποτροφία από το κράτος για ανώτερες φιλολογικές σπουδές στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Γαλλία, ήρθε σε επαφή με τα προοδευτικά ιδεολογικά ρεύματα του μαρξισμού και του διαλεκτικού υλισμού και τον επαναστατικό αέρα του μεσοπολέμου και αλλάζει ιδεολογικό προσανατολισμό. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι καταστροφές που έφερε στην ανθρωπότητα, η Σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία, οι τραγικές συνέπειες που δημιούργησε στην Ελλάδα ο πόλεμος με κορύφωμα τη μικρασιατική καταστροφή έκαναν το Βάρναλη να προσανατολιστεί προς τις μαρξιστικές ιδέες. Αυτές οι ιδέες έγιναν έκδηλες στην ποίησή του, κάτι που αργότερα του κόστισε τη δουλειά του στο δημόσιο το 1925. Στράφηκε στη δημοσιογραφία, μεταφράζοντας παράλληλα έργα κυρίως της κλασικής ελληνικής λογοτεχνίας (Αριστοφάνης, Ευριπίδης κ.α.), μεταφράσεις με καλλιτεχνική ευαισθησία.

Πρόκειται για τον ποιητή που ξεκίνησε ως νεορομαντικός, ιδεαλιστής και με υψηλά πατριωτικά ιδεώδη για να αποκτήσει τη δική του φωνή, τη φωνή του καταπιεσμένου λαού. Παρουσιάστηκε στα ελληνικά γράμματα με ποιήματα στο περιοδικό “Νουμάς” στα 1904 και στο περιοδικό “Ηγησώ” με τους Πυθμένες το 1904 και τις Κηρήθρες το 1905, καθώς και τον Προσκυνητή το 1919 . Είναι σονέτα στα οποία ο ποιητής εκφράζει το αρχαίο αισθησιακό διονυσιακό πνεύμα, τραγουδάει δηλαδή τη χαρά και την απόλαυση της ζωής.  Δυο μεγάλα συνθετικά ποιήματα, Το Φώς που καίει (γραμμένο το 1922 στην Αίγινα, με το ψευδώνυμο Δήμος Τανάλιας) και οι Σκλάβοι Πολιορκημένοι δείχνουν τους νέους προσανατολισμούς και παράλληλα αποτελούν την πιο γνήσια λυρική προσφορά του ποιητή. Είναι στην ουσία τους έργα αντιπολεμικά και αντιιδεαλιστικά που αποτελούν και σήμερα σταθμούς της νεοελληνικής ποίησης.

Σκλάβοι Πολιορκημένοι (Πρόλογος)

Πάλι μεθυσμένος είσαι, δυόμιση ώρα της νυχτός.
Κι αν τα γόνατά σου τρέμαν, εκρατιόσουνα στητός
μπρος στο κάθε τραπεζάκι. — «Γεια σου, Κωνσταντή βαρβάτε»!
— Καλησπερούδια αφεντικά, πώς τα καλοπερνάτε;
Ένας σού ’δινε ποτήρι κι άλλος σού ’δινεν ελιά.
Έτσι πέρασες γραμμή της γειτονιάς τα καπελειά.
Κι αν σε πείραζε κανένας, — αχ, εκείνος ο Τριβέλας! —
έκανες, πως δεν ένιωθες και πάντα εγλυκογέλας.
Χτες και σήμερα ίδια κι όμοια, χρόνια μπρος, χρόνια μετά…
Η ύπαρξή σου σε σκοτάδια όλο πηχτότερα βουτά.
Τάχα η θέλησή σου λίγη, τάχα ο πόνος σου μεγάλος;
Αχ, πού ’σαι, νιότη, που ’δειχνες, πως θα γινόμουν άλλος!


 


Το έργο του είναι γραμμένο στη δημοτική και έχει επιμελημένη μορφή και πλαστικότητα στην έκφραση. Χαρακτηρίζεται από θερμή λυρική φαντασία και σατιρική διάθεση. Η ποίηση του, ιδιαίτερα, χαρακτηρίζεται από έντονο «διονυσιασμό», παιχνιδιάρικη διάθεση και βαθύ μουσικό αίσθημα που υπογραμμίζει την αιχμηρή διάθεση, ενώ θεωρείται ένας από τους κυριότερους αριστερούς εργάτες της γλώσσας στην Ελλάδα. Φανερή είναι και η καταλυτική διάθεση για τις καθιερωμένες αξίες και τα ιδανικά, κυρίως στα πεζά του έργα την Αληθινή απολογία του Σωκράτη (1931) και Το ημερολόγιο της Πηνελόπης (1946). Αξιόλογη ήταν και συμβολή του στην κριτική, ιδιαίτερα εκείνη για τον Σολωμό “Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική”, από τον οποίο ο Κώστας Βάρναλης άντλησε μεγάλη επιρροή.

Ο Κώστας Βάρναλης θεωρείται μοναδικός κοινωνικός ποιητής και συγγραφέας. Διατήρησε την ποιητική αλλά και την ανθρώπινη εγρήγορσή του μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Το ισχυρό ταλέντο του μετέβαλλε σε καθαρή «λαϊκή» τέχνη οποιαδήποτε ιδεολογία βρισκόταν στην αφετηρία της δημιουργίας του, μιλώντας στις καρδιές του λαού. Η ασυμβίβαστα κοινωνική στρατευμένη τέχνη του ήταν ο λόγος που τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης του Λένιν το 1959. Στα χρόνια της δικτατορίας έγραφε τσουχτερούς σατιρικούς στίχους και επιγράμματα που εκδόθηκαν το 1975 σ’ έναν τόμο με τον τίτλο Οργή λαού. Πέθανε στις 16 Δεκεμβρίου 1974.