Η ΠΑΛΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ, Η ΑΣΤΕΡΙΣ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΘΑΚΗ Κώστας Δούκας ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ



Οι αμφίδυμοι λιμένες της νήσου Αρκούδι-Αστερίς (Πηγή: Wilhelm Dörpfeld, Alt-Ithaka, zweiter Band, Beilage 4)

Η ΑΣΤΕΡΙΣ
Από τις εκατοντάδες των αποδείξεων που υπάρχουν κατάσπαρτες στα έπη και καθιστούν ηλίου φαεινότερον ότι ο Όμηρος μας περιγράφει την προδωρική γεωγραφία και -κατά συνέπεια- είναι παλαιότερος άνθρωπος, ο ίδιος ο Οδυσσέας κατά τον γράφοντα, θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον στο θέμα της νήσου Αστερίδος, που αποτελεί την μέγιστη ίσως των αποδείξεων περί της πραγματικής Ομηρικής Ιθάκης.
Τον Αύγουστο του 1993 ο γράφων στο πλαίσιο της ερεύνης για την τεκμηρίωση των ομηρικών γεωγραφικών περιγραφών ενοικίασε δύο μικρά σκάφη, το αλιευτικό «Σπυριδούλα» και μια ιστιοφόρο λέμβο, με τα οποία έγινε αυθεντική αναπαράσταση της ανεπιτυχούς δολοφονικής ενέδρας που είχαν οργανώσει οι μνηστήρες σε βάρος του Τηλεμάχου κατά την επιστροφή του τελευταίου από την Πύλο και την Σπάρτη. Η ενέδρα είχε στηθεί στην νήσο Αστερίδα την οποία ο Dörpfeld ταυτίζει με την σημερινή ερημονησίδα Αρκούδι. Την νήσο αυτή περιγράφει ο Όμηρος ως εξής (Οδ. δ, 843-847).
έστι δε τις νήσος μέσση αλί πετρήεσσα
μεσσηγύς Ιθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης,
Αστερίς, ου μεγάλη· λιμένες δ’ ένι ναύλοχοι αυτή
αμφίδυμοι τη τόνγε μένον λοχόωντες Αχαιοί.
(Υπάρχει κάποια νήσος στην μέση της θάλασσας πετρώδης
στην μέση ακριβώς μεταξύ Ιθάκης και Σάμης απόκρημνης
η Αστερίς, όχι μεγάλη· σ’ αυτήν υπάρχουν
ασφαλείς λιμένες διπλοί· εκεί έμεναν ελλοχεύοντες οι Αχαιοί).
Η γεωγραφική περιγραφή του Ομήρου είναι μεγίστης ακριβείας. Πρόκειται περί νήσου που δεν είναι μεγάλη, αλλά πάντως είναι νήσος που διαθέτει μάλιστα και ανεμοδαρμένες κορυφές (επ’ άκριας ηνεμοέσσας, Οδ. π, 365). Βρίσκεται μεταξύ Ιθάκης και Σάμης και κείται στο μέσο ακριβώς (μεσσηγύς) στον πορθμό των δυό τούτων νήσων (εν πορθμώ Ιθάκης τε Σάμοιό τε) όπως μας πληροφορεί συμπληρωματικώς ο ποιητής στην ραψωδία Οδ. δ, 671.

Οι αμφίδυμοι λιμένες επί της νήσου Αρκούδι-Αστερίς. Το άκρο του νότιου λιμανιού. (Πηγή: Wilhelm Dörpfeld, Alt-Ithaka, zweiter Band, Beilage 5)

Στο νησί αυτό, και μάλιστα στους αμφιδύμους λιμένας στήνεται η ενέδρα των μνηστήρων και πρέπει υποχρεωτικά να βρίσκεται νοτίως της Ιθάκης, αφού οι μνηστήρες θέλουν να φονεύσουν τον Τηλέμαχο πριν φτάσει στην πατρίδα του (οικάδε νισσόμενον Οδ. δ, 701).
Κατά τα δεδομένα του έπους ο Τηλέμαχος αφού διαφεύγει την ενέδρα των μνηστήρων, συνεχίζει την πορεία του για να φτάσει στον πρώτο όρμο της Ιθάκης, με βάση μία «ναυτική οδηγία» της Αθηνάς, δηλαδή του ιθύνοντος νου του ποιητή που γνωρίζει σπιθαμή προς σπιθαμή όχι απλώς την γεωγραφία αλλά την τοπογραφία του βασιλείου του Οδυσσέως, ενώ από την Ιωνική Μικρασία δεν γνωρίζει ο Όμηρος εκτός της Τροίας τίποτ’ άλλο πλην των ονομάτων των ποταμών Καΰστρου και Μαιάνδρου και αναφέρει ότι εκεί ακόμη κατοικούν οι Κάρες. Αντιθέτως την Πελοπόννησο και τα νησιά του Ιονίου τα γνωρίζει ακριβέστατα. Η οδηγία της Αθηνάς προς τον Τηλέμαχο δίδεται ώστε ν’ αποφύγει την δολοφονική ενέδρα και αναφέρει τα εξής: (Οδ. ο, 33-38).
Αλλά εκάς νήσων απέχει ευεργέα νήα,
νυκτί δ’ όμως πλείειν· πέμψει δε τοι ούρον όπισθεν
αθανάτων ος τις σε φυλλάσσει τε ρύεταί τε.
Αυτάρ επήν πρώτην ακτήν Ιθάκης αφίκηαι,
νήα μεν ες πόλιν οτρύναι και πάντας εταίρους,
ούτος δε πρώτιστα συβώτην εισαφικέσθαι.
(Αλλά μακριά των νήσων ν’ απέχεις καλόφτιαχτο πλοίο,
όμως να πλέης νύχτα και θα σου πέμψη
όπισθεν ούριον, όποιος από τους αθανάτους σε
φυλάσσει και σε προστατεύει. Μόλις όμως αφιχθής
στην πρώτη ακτή της Ιθάκης, την νήα στην πόλι
να στείλεις και όλους τους συντρόφους
και συ ο ίδιος πρώτα-πρώτα να πας στον χοιροβοσκό).

ΠΟΥ ΤΑΙΡΙΑΖΟΥΝ ΟΙ ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ
Από τον συνδυασμό των στίχων αυτών προκύπτουν τα εξής:
Οι μνηστήρες ενεδρεύουν σε νήσο νοτίως της Ιθάκης.
Το πλοίο του Τηλέμαχου οφείλει να ταξιδεύη νύχτα και να απέχη μακρυά από τα νησιά τα οποία υποχρεωτικά είναι το Δουλίχιον (Κεφαλληνία), η Σάμη (Ιθάκη) και η Ζάκυνθος.
Το νησί της ενέδρας πρέπει να διαθέτει βουνοκορφές και αμφιδύμους λιμένες, διότι την ημέρα οι Αχαιοί ελλοχεύουν ασφαλώς εκεί και ανιχνεύουν τον ορίζοντα από τις βουνοκορφές της νήσου μήπως αντιληφθούν τον Τηλέμαχο «οίκαδε νισσόμενον», πράγμα βέβαια που δεν συμβαίνει, διότι η Αθηνά τον έχει συμβουλεύσει να ταξιδεύει νύχτα ενώ κατά την διάρκεια της νυκτός οι μνηστήρες πραγματοποιούν περιπολίες.
Με τα δεδομένα αυτά πρέπει να αναζητήσουμε νοτίως της Ιθάκης μία νήσο ου μεγάλη με αμφιδύμους λιμένας και «επ’ άκριας ηνεμοέσσας». Τέτοιο όμως νησί νοτίως της Ιθάκης δεν υπάρχει. Αλλά δεν υπάρχει εις όλο το Ιόνιο με εξαίρεση την νήσο Αρκούδι που και νοτίως της Λευκάδος-Ιθάκης κείται, και διαθέτει αμφιδύμους λιμένας, και «επ’ άκριας ηνεμοέσσας».

Το νησί Δασκαλιό-Αστερίς από δυτικά που εκλαμβάνεται από τους Ιθακιστές ως η Ομηρική Αστερίς και στο βάθος το Θιάκι (Πηγή: Wilhelm Dörpfeld, Alt-Ithaka, zweiter Band, Beilage 6)

Μια ασέληνη νύκτα του Αυγούστου του 1993 το ψαροκάικο «Σπυριδούλα» που ελλόχευε στους αμφιδύμους λιμένες παρά την θέση «Πόδι» είχε ειδοποιηθεί ότι το πλοίο του Τηλεμάχου στο οποίο επέβαινε ο γράφων με συντρόφους, θα διέπλεε κάποια ώρα τον πορθμό μεταξύ Ιθάκης και Σάμης με κατεύθυνση την πρώτη ακτή της Ιθάκης. Οι σύντροφοι πιο καλά κατατοπισμένοι από τους Αχαιούς αφού εγνώριζαν τη νύχτα του διάπλου, πραγματοποιούσαν συνεχείς περιπολίες ανάμεσα στα νησιά Αρκούδι, Άτοκο και ανατολικές ακτές Ιθάκης. Το υποτιθέμενο πλοίο του Τηλεμάχου ανεχώρησε την 2α πρωινή από την Άτοκο, όπου είχε καταφύγει, παρέπλευσε ανατολικά το Αρκούδι και κατευθύνθηκε στην πρώτη ακτή της Λευκάδας-Ιθάκης, που είναι ο όρμος Σκύδι, διαφυγόν με ευκολία από την περιπολία των μνηστήρων.
Ατυχώς κανένας θεός δεν μας έστειλε ούριο άνεμο και κωπηλατούσαμε όλη την νύχτα μέχρι να φτάσουμε στον όρμο Σκύδι, απ’ όπου η χοιροσπηλιά του Ευμαίου απέχει μόνο οχτακόσια μέτρα σε ευθεία γραμμή. Εδώ όμως βρίσκεται, μία άλλη ακλόνητη ομηρική απόδειξη περί της πραγματικής Ιθάκης, που θ’ απασχολήσει ίσως κάποια άλλη φορά τις φιλόξενες στήλες της «Προκυμαίας».
Εξυπακούεται ότι υπάρχουν επί του θέματος της Αστερίδος πολλές ακόμη χαρακτηριστικές λεπτομέρειες και αναφορές του Ομήρου που βεβαιώνουν περί της πραγματικής Ιθάκης, αλλά δεν είναι δυνατόν ν’ αναφερθούμε σ’ αυτές καθώς και στην ουτοπία του βράχου «Δασκαλιό» που εκλαμβάνεται από τους Ιθακιστές ως Αστερίς, αφού ούτε νήσος είναι, ούτε βρίσκεται στη μέση του πορθμού, ούτε διαθέτει κορυφές ανεμοδερμένες, ούτε το σπουδαιότερον έχει αμφίδυμους λιμένες.


Διακρίνονται στο χάρτη, το νησί Αρκούδι-Αστερίς, το λιμάνι του Φόρκυνος, η πορεία του Οδυσσέα για την Πύλο, η πορεία που ακολούθησε στην επιστροφή του από την Πύλο και ο όρμος Σκύδι που αποβιβάστηκε αποφεύγοντας την ενέδρα των μνηστήρων (Πηγή: Wilhelm Dörpfeld, Alt-Ithaka, zweiter Band, Tafel 2)
Μετά απ’ όσα εξετέθησαν ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται τους βαθύτερους λόγους για τους οποίους η νήσος Αστερίς είναι «πιθανώς πλαστή».
Καταλήγοντας θα θέλαμε να πούμε την προσωπική μας άποψη για το τι σημαίνει Αστερίς. Η νήσος Αρκούδι είναι σχεδόν στρογγυλή με μοναδική χαρακτηριστική προεξοχή το νοτιοανατολικό της άκρο όπου υπάρχουν οι αμδίδυμοι λιμένες. Κατά συνέπεια το ομηρικό της όνομα δεν πήρε από το σχήμα της αλλά από το γεωγραφικό της στίγμα. Η λέξη ΑΣΤΗΡ και ΤΕΡΑΣ ετυμολογούνται στην ίδια ρίζα. Είναι κάτι το έκτακτο, το αξιοσημείωτο ουράνιο φαινόμενο, το άστρο, το μετέωρο, το «σημείον». Συνεπώς η Αστερίς είναι το σημείο, η συντεταγμένη, δια της οποίας καθοδηγείται κανείς στην Ομηρική Ιθάκη που δεν είναι άλλη από την Λευκάδα.
nikiana

Δεν υπάρχουν σχόλια

Εικόνες θέματος από enot-poloskun. Από το Blogger.